Metropolis als tijdloze reflectie op de brug tussen technologie en menselijkheid
Fritz Lang. Film still from Metropolis. 1927
In deze filmanalyse onderzoekt Hava Masaeva de blijvende invloed van Fritz Langs Metropolis en hoe de iconische film uit 1927 nog steeds onze visie op de toekomst bepaalt. Ze verdiept zich in de thema’s technologie, menselijkheid en maatschappelijke verdeeldheid, en toont aan waarom de film tot op de dag van vandaag relevant blijft.
Metropolis (1927) van Fritz Lang is een film die, ondanks zijn bijna honderdjarige leeftijd, de kijker blijft boeien met zijn visionaire kracht en poëtische complexiteit. De film geeft niet alleen een dystopische toekomst weer, maar legt ook de ziel van een verdeelde samenleving bloot – een tijdloos symbool voor de strijd tussen technologie en menselijkheid, macht en onderdrukking. Het effect van de film is nog steeds voelbaar in de kunst van de cinema.
Niet alleen de uitzonderlijke sterke visuele effecten zijn honderd jaar later nog steeds overal te zien — plot-wise raakt Metropolis thema’s die vandaag de dag net zo urgent en actueel zijn. De inhoudelijke lijn die Metropolis volgt, biedt ons vragen die ook latere films zoals Blade Runner (1982) van regisseur Ridley Scott en Ex Machina (2014) van regisseur Alex Garland blijven stellen over de rol van technologie in ons leven.
‘Het decorontwerp in Blade Runner wordt gekenmerkt door architecturale grootsheid die op zijn beurt weer verwijst naar de verhaallijnen van de films die vergevorderde industrialisatie behandelen.’
Ook Blade Runner presenteert een technologisch geavanceerde dystopie waar rijken en machtigen overheidssystemen controleren en zo de status quo, waarbij zij altijd zegevieren, weten te behouden. Hiernaast spreekt de visuele impact van Metropolis op Scotts klassieker boekdelen – de films delen eenzelfde beeldtaal. Het decorontwerp in Blade Runner wordt gekenmerkt door architecturale grootsheid die op zijn beurt weer verwijst naar de verhaallijnen van de films die vergevorderde industrialisatie behandelen. Ex Machina en Metropolis delen de associatie van technologie met sociale klassentegenstellingen en de implicaties van artificiële intelligentie.
Zowel Blade Runner als Ex Machina, maar ook andere films uit het sciencefiction/cyberpunk-genre, tonen aan dat de impact van deze Duits-expressionistische klassieker niet te onderschatten valt. Ook The Matrix (1999) van regisseurs Lana en Lilly Wachowski ontsnapt er niet aan: Keanu Reeves’ personage Neo zou eveneens in Metropolis kunnen dienen als rebel in opstand tegen de kracht en overname van de machines.
Fritz Lang. Film still from Metropolis. 1927
De titel Metropolis verwijst naar de dystopische, futuristische stad en is op zich een monumentale metafoor. Met zijn torenhoge wolkenkrabbers, donderende machines en ondergrondse wereld van uitgemergelde arbeiders lijkt de stad tot leven te komen als een industriële kolos, een titanische machine die zowel bewondering als afschuw opwekt. De geometrische lijnen – herkenbaar voor fans van Blade Runner – de reusachtige sets en de pulserende energie van de stad vormen een visuele symfonie van orde en chaos, vooruitgang en verval. De wereld die Lang heeft gecreëerd, toont niet alleen een mogelijke toekomst, maar onthult ook hoe deze toekomst onze ziel kan vervormen. De stad weerspiegelt de mensen en de mensen weerspiegelen de stad – beide in een staat van verwording.
‘Dit beeld van een robot die de massa’s manipuleert, dringt diep door in onze huidige realiteit, waar de grens tussen mens en machine steeds verder vervaagt.’
Temidden van deze chaos ontstaat de robot Maria, de mechanische dubbelganger van het personage van de menselijke Maria, als belichaming van de angst voor ontmenselijking in een wereld die door machines wordt gedomineerd. Zij is geen symbool van hoop, maar van misleiding, een valse droom die de menselijke essentie vervangt door ijskoud staal. Dit beeld van een robot die de massa’s manipuleert, dringt diep door in onze huidige realiteit, waar de grens tussen mens en machine steeds verder vervaagt. Denk aan de opkomst van kunstmatige intelligentie en de invloed daarvan op onze dagelijkse interacties en hoe de reeds vernoemde film Ex Machina de ethische en existentiële vragen die daaruit voortkomen onderzoekt. Deze vragen zijn tijdloos en Lang is een van de eersten die ze heeft aangestipt.
Met de tijd worden ze relevanter – sociale media, algoritmes en geautomatiseerde systemen banen zich steeds meer een weg in uiteenlopende delen van ons leven. Wat betekent het om menselijk te zijn in een tijd waarin technologie ons zo diepgaand vormt? De angst voor ontmenselijking en vervreemding, zo prominent aanwezig in Metropolis, weerklinkt in onze huidige realiteit, waar individuen zich vaak verloren voelen te midden van de digitale massaconsumptie. Zoals de Duitse filosoof Walter Benjamin spreekt over het verlies van de aura bij massale reproductie, verliest de mens haar kwintessens bij de opkomst van Maria en daarbij de komst van het artificiële.
Fritz Lang. Film still from Metropolis. 1927
Onder al deze metalen en mechanische structuren klopt het hart van een menselijke tragedie. Metropolis is doordrenkt met een melancholische zoektocht naar verzoening tussen het ‘hoofd’ dat denkt en de ‘handen’ die werken. In het hart van deze chaotische wereld is er een diepe hunkering naar een brug tussen klassen, tussen mens en machine, en vooral tussen rationaliteit en emotie. De film stelt de vraag of er nog plaats is voor liefde en compassie in een wereld die onophoudelijk voorbijraast zonder een moment stil te staan.
Ook vandaag staan we voor dit vraagstuk: hoe beïnvloedt moderne technologie onze sociale interacties? Geautomatiseerde technieken duwen mensen uit elkaar, maar kunnen interacties ook vergemakkelijken. Volstaat het om een middenweg te vinden – als die bestaat – of dienen we ons over te geven aan het onoverwinbaar bastion dat technologie heet, wat die overgave ook moge zijn?
‘De film roept op tot een samenleving waarin technologie en vooruitgang geen vervanging zijn voor menselijke warmte en begrip.’
De boodschap van Metropolis – dat het hart de belangrijke brug moet zijn tussen hoofd en hand – is een bijna mythische oproep tot balans. De film roept op tot een samenleving waarin technologie en vooruitgang geen vervanging zijn voor menselijke warmte en begrip. Hoewel de film erop wijst dat technologie hoe dan ook een plaats zal innemen in de toekomst, herinnert Metropolis ons eraan dat zonder het hart en zonder empathie elke vooruitgang leeg en betekenisloos blijft.
In de tijdloze schoonheid van zijn beelden en de gelaagdheid van zijn boodschap, blijft Metropolis een filmisch gedicht, een visioen van een toekomst die zowel angstaanjagend als fascinerend is. De film herinnert ons eraan dat de strijd om onze menselijkheid, te midden van de marcherende machines, een eeuwigdurende uitdaging blijft.
Metropolis is te zien bij De Cinema in Antwerpen op zondag 6 oktober 2024. De voorstelling maakt deel uit van het programma Open Cinema – Modern Times en wordt voorzien van live pianomuziek. Een kaartje geeft je ook toegang tot een vertoning van het hallucinant kijk- en luisterspel Koyaanisqatsi (1982, Godfrey Reggio) én een kortfilmcompilatie die de twee films met elkaar verbindt.
Hava Masaeva is 22 jaar en komt uit Antwerpen. In juni behaalde ze haar Master in Filmstudies en Visuele Cultuur. Nu woont ze in Amsterdam, waar ze stage loopt bij het Eye Filmmuseum. Naast haar grote liefde voor film, heeft ze een passie voor straatfotografie, waarmee ze de poëzie van het alledaagse probeert vast te leggen.